Ο Βαρδιάνος στα σπόρκα (1893) διηγείται την ιστορία της γρια-Σκεύως, που μεταμφιέζεται σε άντρα και γίνεται βαρδιάνος (φύλακας) στα σπόρκα (μολυσμένα, επιχόλερα καράβια), προκειμένου να σώσει το γιο της. Ιστορικός πυρήνας του διηγήματος είναι η χολέρα που έπληξε την Ευρώπη το 1865 και τα αυστηρά μέτρα προφύλαξης που έλαβε τότε η ελληνική κυβέρνηση. Το διήγημα ωστόσο δεν αναδίδει οσμή θανάτου, όπως εύστοχα είχε επισημάνει και η "Ακρόπολις" (13.8.1893) που το φιλοξένησε, στο σχετικό σημείωμά της: «Πρόκειται περί χολερικών αναμνήσεων. Αλλά μακράν πας φόβος. Εις τον "Βαρδιάνον" δεν εκτυλίσσονται στυγναί και απαίσιαι εικόνες τόπων ερημουμένων υπό της χολέρας. Δεν προβάλλει εις την ιστορίαν αυτήν η απελπισία και το πένθος της χολέρας [...]. Ο "Βαρδιάνος" δεν είναι συρραφή απελπιστικών εικόνων· είναι διήγημα έχον μεν βάσιν χολερικάς αναμνήσεις, αλλ' εξεικονιζομένας υπό του τερπνού και ευθύμου καλάμου του συγγραφέως. Η φιλοσοφία του κ. Παπαδιαμάντη είναι εύθυμος, και αν που εις τον "Βαρδιάνον" εκτίθεται καμμία εικών λυπηρά, έπεται όμως αμέσως άλλη ευχάριστος, απολαυστική, γελαστή. Εν τω όλω του το νέον διήγημα θα κατακτήση, είμεθα βέβαιοι, τους αναγνώστας του, και καθ' ας ημέρας δεν λείπει ο λόγος περί χολέρας, ο "Βαρδιάνος" θα αποτελέση εύθυμον αντίρροπον κατά του φόβου και της λύπης ην γεννά η ανάγνωσις των περί των προόδων της φοβεράς νόσου ειδήσεων».
Στην παρούσα έκδοση, ο Βαρδιάνος πλαισιώνεται από άλλα πέντε διηγήματα της ιδίας περιόδου (1892-1894): Οι "Χαλασοχώρηδες", η πασίγνωστη σάτιρα των νεοελληνικών εκλογικών ηθών, "Ο τυφλοσύρτης" και "Η δασκαλομάννα", σάτιρα και τα δύο των σχολικών ηθών της εποχής, "Ναυαγίων ναυάγια", με θέμα την αρπακτικότητα και το λαθρεμπόριο και, τέλος, "Η νοσταλγός", αριστουργηματική ελεγεία για τον έρωτα που χάσαμε και τη ζωή που δεν ζήσαμε.
